Doanh nghiệp tư nhân là một trong những loại hình doanh nghiệp phổ biến trong hệ thống pháp luật Việt Nam, thể hiện rõ đặc trưng của mô hình sở hữu cá nhân. Theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2020, chủ doanh nghiệp tư nhân không những nắm toàn quyền kiểm soát hoạt động của doanh nghiệp mà còn chịu toàn bộ trách nhiệm đối với các nghĩa vụ phát sinh trong quá trình kinh doanh. Bài viết này phân tích các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến quyền quản lý, trách nhiệm pháp lý cũng như các tình huống pháp lý đặc biệt liên quan đến chủ doanh nghiệp tư nhân.
1. Quyền quản lý và đại diện của chủ doanh nghiệp tư nhân
Theo Điều 190 Luật Doanh nghiệp 2020, chủ doanh nghiệp tư nhân có toàn quyền quyết định đối với toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, bao gồm cả việc sử dụng lợi nhuận sau thuế và thực hiện các nghĩa vụ tài chính khác theo quy định của pháp luật. Điều này phản ánh rõ nguyên tắc quyền sở hữu gắn liền với quyền định đoạt, trong đó chủ doanh nghiệp chính là người duy nhất có quyền chi phối toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh của tổ chức.
Bên cạnh đó, chủ doanh nghiệp tư nhân có thể trực tiếp quản lý hoặc thuê người khác làm Giám đốc hoặc Tổng giám đốc. Tuy nhiên, việc ủy quyền điều hành không làm giảm nhẹ trách nhiệm pháp lý của chủ doanh nghiệp, bởi theo quy định, họ vẫn phải chịu trách nhiệm đối với toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dưới mọi hình thức.
Về mặt pháp lý, chủ doanh nghiệp tư nhân cũng đồng thời là người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp, thực hiện quyền và nghĩa vụ nhân danh doanh nghiệp trong các quan hệ tố tụng dân sự, hành chính, thương mại, cũng như trong các quan hệ pháp luật khác.
2. Quy định về việc cho thuê doanh nghiệp tư nhân
Một điểm pháp lý đáng chú ý là Luật Doanh nghiệp 2020 cho phép chủ doanh nghiệp tư nhân được quyền cho thuê toàn bộ doanh nghiệp. Cụ thể, theo Điều 191, chủ doanh nghiệp phải thông báo bằng văn bản cho cơ quan thuế kèm theo bản sao hợp đồng cho thuê có công chứng, trong vòng 03 ngày làm việc kể từ ngày hợp đồng có hiệu lực.
Quy định này nhằm đảm bảo sự minh bạch trong quản lý doanh nghiệp và xác lập rõ ràng nghĩa vụ thuế giữa các bên liên quan. Đồng thời, nó cũng đóng vai trò trong việc đảm bảo quyền lợi của bên thứ ba khi giao dịch với doanh nghiệp đang trong thời gian cho thuê.
3. Thực hiện quyền và nghĩa vụ trong các trường hợp đặc biệt
Luật Doanh nghiệp 2020 cũng quy định rõ các phương thức thực hiện quyền và nghĩa vụ của chủ doanh nghiệp tư nhân trong những tình huống pháp lý đặc biệt (khoản 4 Điều 193). Cụ thể:
-
Trường hợp chủ doanh nghiệp bị tạm giam, đang chấp hành hình phạt tù hoặc biện pháp xử lý hành chính thì có thể ủy quyền hợp pháp cho người khác thực hiện quyền và nghĩa vụ thay mình.
-
Trong trường hợp chủ doanh nghiệp qua đời, người thừa kế sẽ tiếp nhận vai trò chủ sở hữu theo thỏa thuận thừa kế, hoặc phải chuyển đổi mô hình doanh nghiệp nếu không đạt được đồng thuận.
-
Nếu không có người thừa kế hợp pháp, tài sản của doanh nghiệp được xử lý theo quy định của Bộ luật Dân sự.
-
Trường hợp chủ doanh nghiệp bị hạn chế hoặc mất năng lực hành vi dân sự, các quyền và nghĩa vụ sẽ được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật.
-
Nếu bị Tòa án cấm hành nghề hoặc thực hiện công việc thuộc phạm vi ngành nghề kinh doanh, chủ doanh nghiệp phải ngừng, chấm dứt hoạt động liên quan, hoặc chuyển nhượng doanh nghiệp cho cá nhân hoặc tổ chức khác.
Những quy định này cho thấy, pháp luật đã xây dựng một hành lang pháp lý tương đối đầy đủ để xử lý các tình huống phát sinh trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp tư nhân, đồng thời đảm bảo tính kế thừa và ổn định của doanh nghiệp trong những trường hợp ngoài ý muốn.
