Từ ngày 01/7/2025, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự chính thức có hiệu lực, trong đó quy định cụ thể hơn và mở rộng các trường hợp được miễn, giảm hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt đối với người phạm tội. Theo đó, khoản 6 Điều 62 Bộ luật Hình sự 2015 được sửa đổi bởi khoản 3 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2025 quy định rõ: người bị phạt cấm cư trú hoặc quản chế, nếu đã chấp hành được một nửa thời hạn hình phạt và có quá trình cải tạo tốt, thì có thể được Tòa án quyết định miễn chấp hành phần hình phạt còn lại khi có đề nghị từ cơ quan có thẩm quyền. Ngoài ra, pháp luật cũng cho phép miễn hình phạt trong một số trường hợp đặc biệt khác. Cụ thể, người bị kết án phạt tù đến 03 năm, nếu đang được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt mà có thái độ chấp hành pháp luật tốt, lập công hoặc thuộc hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và không còn nguy hiểm cho xã hội, thì cũng có thể được Tòa án quyết định miễn phần hình phạt còn lại theo đề nghị của Viện kiểm sát. Người bị kết án phạt tiền mà đã thi hành được một phần hình phạt nhưng rơi vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn kéo dài hoặc có công lớn cũng có thể được miễn phần tiền phạt còn lại.
Về trường hợp giảm mức hình phạt đã tuyên, Điều 63 Bộ luật Hình sự (sửa đổi) nêu rõ: người bị kết án cải tạo không giam giữ, phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân, nếu đã chấp hành hình phạt một thời gian nhất định, có nhiều tiến bộ và đã bồi thường được một phần nghĩa vụ dân sự, thì có thể được Tòa án xem xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền. Đặc biệt, người bị kết án tù chung thân vì tội tham ô tài sản hoặc nhận hối lộ chỉ được giảm án nếu đã nộp lại ít nhất ¾ tài sản phạm tội và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng hoặc lập công lớn. Lần giảm đầu tiên yêu cầu người bị án phải chấp hành ít nhất 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn và cải tạo không giam giữ, hoặc 12 năm đối với tù chung thân. Một người có thể được giảm nhiều lần, nhưng tổng thời gian chấp hành thực tế phải đạt ít nhất ½ hình phạt đã tuyên. Với án chung thân được giảm lần đầu xuống 30 năm tù thì dù có giảm nhiều lần, vẫn phải đảm bảo thực tế chấp hành ít nhất 20 năm. Trường hợp bị kết án nhiều tội, trong đó có tù chung thân, thì thời gian để xét giảm đầu tiên là sau 15 năm tù và tổng thời gian thực tế chấp hành tối thiểu là 25 năm.
Đối với người đã được giảm án nhưng phạm tội mới, thời gian chấp hành tối thiểu để được xem xét giảm tiếp sẽ thay đổi tùy mức độ hành vi phạm tội. Nếu phạm tội mới ít nghiêm trọng do lỗi cố ý, thời gian chấp hành phải đạt ít nhất một nửa hình phạt chung; nếu phạm tội mới nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, thì yêu cầu thời gian chấp hành tăng lên hai phần ba hoặc áp dụng quy định riêng trong trường hợp hình phạt chung là tù chung thân. Người bị án tử hình được ân giảm xuống tù có thời hạn sẽ chỉ được giảm hình phạt lần đầu sau khi đã chấp hành ít nhất 25 năm tù, và tổng thời gian chấp hành thực tế phải đủ 30 năm.
Trong khi đó, về tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, theo Điều 68 Bộ luật Hình sự 2015, người đang chấp hành án tù mà thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 67 (như mắc bệnh hiểm nghèo, phụ nữ có thai, nuôi con nhỏ dưới 36 tháng tuổi…) thì có thể được tạm đình chỉ. Tuy nhiên, thời gian tạm đình chỉ này không được tính vào thời gian chấp hành hình phạt tù. Đây là điểm cần lưu ý nhằm tránh hiểu nhầm giữa việc tạm đình chỉ vì lý do nhân đạo và việc được giảm hoặc miễn thời gian thi hành án.
Tóm lại, với các sửa đổi mới của Bộ luật Hình sự 2025, người bị kết án có thêm nhiều cơ hội được xem xét miễn, giảm hoặc tạm đình chỉ thi hành hình phạt nếu đáp ứng các điều kiện về cải tạo, hoàn cảnh và thái độ chấp hành pháp luật. Tuy nhiên, việc áp dụng các cơ chế này luôn đặt trong sự đánh giá thận trọng và cân bằng giữa lợi ích của người phạm tội và yêu cầu bảo đảm công lý, trật tự an toàn xã hội.
