HIỂU NHƯ THẾ NÀO VỀ CHỨNG CỨ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ? TIN NHẮN TRÊN ZALO CÓ ĐƯỢC COI LÀ CHỨNG CỨ KHÔNG?

I. Khái niệm và vai trò của chứng cứ trong tố tụng hình sự:

Trong tố tụng hình sự, chứng cứ là một trong những yếu tố cốt lõi để xác định sự thật khách quan của vụ án, đảm bảo hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự được thực hiện đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Theo quy định tại Điều 86 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS), chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự, thủ tục do luật định, được sử dụng làm căn cứ để xác định:

Có hay không có hành vi phạm tội;

Người thực hiện hành vi phạm tội;

Các tình tiết khác có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án. Có thể hiểu đó là:

– Các tình tiết gỡ tội hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự;

– Các căn cứ để xử lý vụ án một cách khách quan và đúng pháp luật.

Chứng cứ không chỉ là yếu tố để buộc tội mà còn có thể được sử dụng để minh oan cho bị can, bị cáo. Đây là điểm đặc biệt của chứng cứ trong tố tụng hình sự, khác biệt với các quan hệ pháp luật dân sự hay hành chính.

II. Các nguồn và phương tiện chứng minh

Điều 87 BLTTHS 2015 liệt kê cụ thể nguồn của chứng cứ, bao gồm:

a) Vật chứng;

b) Lời khai, lời trình bày;

c) Dữ liệu điện tử;

d) Kết luận giám định, định giá tài sản;

đ) Biên bản trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án;

e) Kết quả thực hiện ủy thác tư pháp và hợp tác quốc tế khác;

g) Các tài liệu, đồ vật khác.

Đáng chú ý trong quy định hiện hành là việc thừa nhận “dữ liệu điện tử” là một nguồn chứng cứ hợp pháp. Đây là cơ sở pháp lý để các tin nhắn điện tử, thư điện tử, ghi âm, ghi hình điện tử… có thể được sử dụng như chứng cứ trong tố tụng hình sự, nếu được thu thập, bảo quản và đánh giá đúng quy định.

III. Tin nhắn trên Zalo có được coi là chứng cứ không?

Zalo là một nền tảng nhắn tin và gọi điện phổ biến tại Việt Nam. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, ngày càng nhiều hành vi phạm tội được thực hiện, giao tiếp hoặc để lại dấu vết thông qua các nền tảng như Zalo. Câu hỏi đặt ra là: tin nhắn trên Zalo có thể được coi là chứng cứ trong vụ án hình sự không?

1. Tin nhắn Zalo là dữ liệu điện tử

Theo Điều 99 BLTTHS 2015:

1.Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện điện tử.

2. Dữ liệu điện tử được thu thập từ phương tiện điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và các nguồn điện tử khác.

3. Giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử được xác định căn cứ vào cách thức khởi tạo, lưu trữ hoặc truyền gửi dữ liệu điện tử; cách thức bảo đảm và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử; cách thức xác định người khởi tạo và các yếu tố phù hợp khác.

2. Điều kiện để tin nhắn Zalo trở thành chứng cứ hợp pháp

Không phải cứ có tin nhắn là được chấp nhận làm chứng cứ. Theo quy định của pháp luật, chứng cứ phải hợp pháp và được thu thập đúng quy trình. Điều này có nghĩa là:

– Tin nhắn phải được thu thập bằng biện pháp điều tra hợp pháp, ví dụ như trích xuất từ thiết bị điện tử theo quyết định trưng cầu, khám xét, thu giữ của cơ quan điều tra có thẩm quyền;

– Tin nhắn phải phản ánh đúng sự thật, không bị chỉnh sửa, cắt ghép;

– Việc thu thập tin nhắn phải tuân thủ nguyên tắc bảo vệ quyền riêng tư và bí mật thông tin cá nhân.

Ví dụ: Nếu một bị hại cung cấp cho cơ quan điều tra bản chụp màn hình tin nhắn đe dọa từ Zalo của bị can, thì đây mới chỉ là tài liệu có giá trị định hướng. Cơ quan điều tra cần tiến hành trưng cầu giám định, trích xuất dữ liệu từ thiết bị gốc, hoặc yêu cầu Zalo cung cấp dữ liệu để xác minh tính xác thực thì mới có thể coi đó là chứng cứ.

3. Đánh giá giá trị chứng minh của tin nhắn Zalo

Giá trị của một chứng cứ không chỉ phụ thuộc vào hình thức hay nội dung của nó, mà còn phải xét đến tính xác thực, tính liên quan và tính hợp pháp. Tin nhắn Zalo có thể:

Là chứng cứ buộc tội nếu thể hiện rõ hành vi phạm tội, kế hoạch thực hiện, động cơ;

Là chứng cứ gỡ tội nếu cho thấy bị can không có mặt tại hiện trường, không có liên hệ với hành vi phạm tội;

Là chứng cứ bổ trợ trong chuỗi các bằng chứng có liên quan đến vụ án.

Tuy nhiên, trong mọi trường hợp, chứng cứ điện tử nói chung và tin nhắn Zalo nói riêng phải được kiểm tra, đối chiếu và đánh giá toàn diện với các chứng cứ khác trong vụ án để đảm bảo tính khách quan.

IV. Kết luận

Chứng cứ trong vụ án hình sự là những gì có thật, được thu thập và sử dụng theo đúng trình tự pháp luật, nhằm làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án. Tin nhắn trên Zalo – với tư cách là dữ liệu điện tử – có thể được coi là chứng cứ hợp pháp trong tố tụng hình sự, với điều kiện được thu thập hợp pháp, xác thực và có liên quan đến vụ án.

Sự phát triển của công nghệ đặt ra nhiều thách thức cho hoạt động tố tụng, nhưng cũng mở ra cơ hội tăng cường hiệu quả điều tra và xét xử nếu pháp luật và các cơ quan tiến hành tố tụng biết cách khai thác và đánh giá đúng đắn giá trị của chứng cứ điện tử. Điều cốt lõi vẫn là tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc pháp chế, khách quan và bảo đảm quyền con người trong quá trình sử dụng mọi loại chứng cứ, kể cả từ không gian mạng.