GIẢI THÍCH CHI TIẾT CỦA HỘI ĐỒNG THẨM PHÁN TÒA TỐI CAO VỀ CÁC CĂN CỨ MIỄN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT (CẬP NHẬT MỚI NHẤT)

Miễn chấp hành hình phạt là một trong những biện pháp nhân đạo đặc biệt trong pháp luật hình sự Việt Nam, nhằm tạo điều kiện cho người bị kết án sớm tái hòa nhập xã hội nếu có tiến bộ thực sự, hoàn cảnh đặc biệt hoặc lý do khách quan không thể tiếp tục chấp hành hình phạt. Điều 62 BLHS 2015 quy định các trường hợp được miễn chấp hành hình phạt, trong khi Nghị quyết 03/2024/NQ-HĐTP hướng dẫn giải thích các thuật ngữ, điều kiện áp dụng. Dưới đây là nội dung chi tiết theo từng khoản:

1. Miễn chấp hành hình phạt do được đặc xá hoặc đại xá (Khoản 1 Điều 62 BLHS)

• Đặc xá: là việc Chủ tịch nước ra quyết định tha toàn bộ phần hình phạt còn lại đối với người bị kết án tù có thời hạn hoặc tù chung thân nhân các dịp đặc biệt hoặc theo đề nghị của các cơ quan có thẩm quyền.

• Đại xá: là quyết định của Quốc hội nhằm tha hình phạt cho một hoặc nhiều nhóm người bị kết án trong trường hợp đặc biệt. → Khi đã được đặc xá hoặc đại xá thì người bị kết án được miễn toàn bộ phần hình phạt còn lại, không cần điều kiện bổ sung nào khác.

2. Miễn chấp hành hình phạt với người bị kết án tù đến 03 năm hoặc cải tạo không giam giữ, chưa chấp hành hình phạt (Khoản 2 Điều 62)

Tòa án có thể quyết định miễn nếu người đó rơi vào một trong ba trường hợp sau:

a) Sau khi bị kết án đã lập công

Theo khoản 2 Điều 2 Nghị quyết 03/2024/NQ-HĐTP, “lập công” bao gồm:

• Giúp cơ quan nhà nước phát hiện, truy bắt, điều tra tội phạm.

• Cứu giúp người khác trong tình thế hiểm nghèo.

• Cứu được tài sản có giá trị từ 50 triệu đồng trở lên trong thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, tai nạn hoặc sự kiện bất khả kháng khác.

• Có sáng kiến, phát minh, thành tích xuất sắc trong học tập, lao động, công tác và được cơ quan có thẩm quyền xác nhận, khen thưởng.

b) Mắc bệnh hiểm nghèo

Căn cứ khoản 4 Điều 2 Nghị quyết 03/2024/NQ-HĐTP, “bệnh hiểm nghèo” là:

• Những bệnh có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng, như:

  • Ung thư giai đoạn cuối.

  • HIV chuyển sang giai đoạn lâm sàng IV.

  • Suy tim độ III trở lên, suy thận độ IV, xơ gan cổ chướng…

• Hoặc các bệnh khác khiến người đó không có khả năng tự phục vụ bản thân, tiên lượng xấu, nguy cơ tử vong cao.

c) Chấp hành tốt pháp luật, hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và không còn nguy hiểm cho xã hội nữa

• “Chấp hành tốt pháp luật”: Được xác nhận bởi UBND cấp xã hoặc đơn vị quản lý, khẳng định người đó tuân thủ đầy đủ pháp luật, nội quy, chính sách trong thời gian sinh sống tại địa phương.

• “Hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn” (theo khoản 8 Điều 2 Nghị quyết 03/2024):

  • Người bị kết án là lao động duy nhất trong gia đình.

  • Gia đình rơi vào hoàn cảnh như: bị thiên tai, tai nạn, hỏa hoạn; người thân bị bệnh không có người chăm sóc; không còn tài sản đáng kể; thu nhập dưới mức chuẩn hộ nghèo.

• “Không còn nguy hiểm cho xã hội nữa” (khoản 7): Người đó đã hoàn lương, chăm chỉ làm ăn, tham gia hoạt động xã hội, hoặc quá già yếu/bệnh tật đến mức không còn khả năng gây hại.

3. Miễn chấp hành hình phạt với người bị kết án tù trên 03 năm, chưa chấp hành (Khoản 3 Điều 62)

Đối tượng này chỉ được miễn nếu thuộc 1 trong 2 trường hợp đặc biệt:

a) Lập công lớn:

Theo khoản 3 Điều 2 Nghị quyết 03/2024/NQ-HĐTP:

• Giúp cơ quan tiến hành tố tụng điều tra, truy bắt, xử lý tội phạm không liên quan đến hành vi phạm tội của chính họ.

• Cứu người khác trong hiểm nghèo.

• Cứu được tài sản trị giá từ 100 triệu đồng trở lên.

• Có sáng chế, phát minh, thành tích đặc biệt xuất sắc được khen thưởng, xác nhận chính thức.

b) Mắc bệnh hiểm nghèo và không còn nguy hiểm cho xã hội

Cùng tiêu chí với phần trên, người này vừa mắc bệnh hiểm nghèo vừa không còn khả năng tái phạm, mới được xét miễn hình phạt.

4. Miễn phần còn lại của hình phạt tù đã được tạm đình chỉ (Khoản 4 Điều 62)

Áp dụng cho người:

• Đã bị kết án tù đến 03 năm.

• Đang được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.

Có thể được miễn phần còn lại nếu trong thời gian tạm đình chỉ:

• Lập công, hoặc

• Chấp hành tốt pháp luật, có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và không còn nguy hiểm cho xã hội.

→ Yêu cầu TAND ra quyết định theo đề nghị của Viện kiểm sát, sau khi đánh giá đầy đủ hồ sơ, xác minh tình hình thực tế.

5. Miễn phần còn lại hình phạt tiền (Khoản 5 Điều 62)

Điều kiện:

• Người bị kết án đã chấp hành một phần hình phạt tiền.

• Nhưng sau đó lâm vào khó khăn kinh tế đặc biệt kéo dài, ví dụ:

  • Thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn, bệnh tật kéo dài khiến mất khả năng lao động, không có thu nhập.

• Hoặc đã lập công lớn.

→ Phải có xác nhận rõ ràng từ địa phương, cơ quan liên quan, nêu rõ hoàn cảnh không thể tiếp tục thi hành án.

6. Miễn phần còn lại của hình phạt cấm cư trú hoặc quản chế (Khoản 6 Điều 62)

Điều kiện:

• Đã chấp hành ít nhất một nửa thời hạn hình phạt.

• Có quá trình cải tạo tốt (theo xác nhận từ cơ quan thi hành án hình sự cấp huyện).

→ Trên cơ sở đề nghị của cơ quan thi hành án, Tòa án sẽ xem xét miễn phần hình phạt còn lại.

7. Vẫn phải thực hiện nghĩa vụ dân sự (Khoản 7 Điều 62)

Người được miễn chấp hành hình phạt không đồng nghĩa với việc được miễn trách nhiệm dân sự. Nếu bản án tuyên buộc bồi thường hoặc có nghĩa vụ khác, người đó vẫn phải thi hành đầy đủ theo quy định của pháp luật.