Hòa giải là một bước quan trọng trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự, hành chính tại Tòa án. Tuy nhiên, không ít người dân băn khoăn liệu việc hòa giải tại Tòa án có bắt buộc hay không, và nếu từ chối hòa giải thì sẽ phát sinh hậu quả pháp lý gì? Theo quy định tại khoản 1 Điều 8 Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án năm 2020, các bên có quyền lựa chọn tham gia hoặc không tham gia hòa giải. Cụ thể, pháp luật cho phép người dân được quyền “đồng ý hoặc từ chối tham gia hòa giải, đối thoại hoặc chấm dứt hòa giải, đối thoại” bất kỳ lúc nào. Điều này có nghĩa, việc hòa giải tại Tòa án hoàn toàn mang tính tự nguyện, không bắt buộc. Người dân có thể chủ động quyết định có tham gia hay không tùy thuộc vào mong muốn và điều kiện giải quyết tranh chấp của mình.
Tuy nhiên, việc từ chối hòa giải vẫn kéo theo một số hậu quả pháp lý nhất định trong quá trình tố tụng. Căn cứ theo Điều 208 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, nếu vụ án không tiến hành hòa giải được (do một hoặc các bên không đồng ý hòa giải), thì Thẩm phán sẽ tiến hành các bước tiếp theo như kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận và công khai chứng cứ mà không cần tổ chức hòa giải. Như vậy, từ chối hòa giải đồng nghĩa với việc các bên mất đi cơ hội tự thỏa thuận, thống nhất phương án giải quyết vụ việc theo hướng mềm dẻo, linh hoạt. Tòa án sẽ xử lý vụ việc theo trình tự tố tụng đầy đủ, có thể kéo dài thời gian, làm phát sinh thêm chi phí, công sức và căng thẳng giữa các bên.
Ngoài ra, nếu hòa giải thành và được Tòa án công nhận, kết quả hòa giải có giá trị pháp lý tương đương với bản án, quyết định có hiệu lực thi hành. Đây là một lợi thế lớn giúp các bên sớm kết thúc tranh chấp, tránh đối đầu tại phiên tòa. Do đó, mặc dù từ chối hòa giải không bị xử phạt hay ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi trong vụ án, nhưng nó làm mất đi cơ hội giải quyết tranh chấp nhanh gọn, tiết kiệm và ít gây tổn thương về mặt quan hệ xã hội.
Tóm lại, pháp luật hiện hành cho phép người dân được quyền từ chối tham gia hòa giải tại Tòa án. Tuy nhiên, việc từ chối hòa giải cũng đồng nghĩa với việc bỏ qua một phương án giải quyết tranh chấp hiệu quả, tiết kiệm thời gian và chi phí. Vì vậy, trước khi quyết định, các bên nên cân nhắc kỹ lưỡng về mặt lợi ích và hệ quả để lựa chọn phương án phù hợp nhất với tình huống cụ thể của mình.
