Phân tích vụ án “gà lôi trắng” của anh Thái Khắc Thàn

1. Khái quát vụ án

Năm 2024, anh Thái Khắc Thành (Nghệ An) mua và đổi được ba cá thể gà lôi trắng – một loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm. Anh Thành nuôi sinh sản thành 10 con non và đăng bán trên Facebook. Khi giao dịch ở Thái Bình với giá trị chưa tới 10 triệu đồng, anh bị cơ quan công an bắt giữ.
Tháng 8/2025, TAND khu vực 5 (Hưng Yên) tuyên phạt bị cáo 6 năm tù và 30 triệu đồng bổ sung về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo Điều 244 BLHS 2015. Tuy nhiên, ngay trước thời điểm xét xử, chính sách pháp luật có sự thay đổi: Thông tư số 27/2025/TT-BNNPTNT-BTNMT đã chuyển loài gà lôi trắng từ nhóm IB (nghiêm cấm khai thác) sang nhóm IIB (hạn chế khai thác). VKSND  tỉnh Hưng Yên sau đó đã kiến nghị hủy bản án sơ thẩm và thay đổi biện pháp ngăn chặn, cho bị cáo tại ngoại.

2. Cơ sở pháp lý điều chỉnh vụ án

2.1. Bộ luật Hình sự

• Điều 244 BLHS 2015: quy định tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”, áp dụng đối với hành vi trái phép liên quan đến loài thuộc nhóm IB.

• Điều 234 BLHS 2015: quy định tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã”, áp dụng cho hành vi liên quan đến loài thuộc nhóm IIB, nhưng chỉ khi đạt ngưỡng định lượng (giá trị ≥ 150 triệu đồng, số lượng lớn, hoặc tái phạm…).

2.2. Hệ thống văn bản dưới luật

• Nghị định 84/2021/NĐ-CP: xếp gà lôi trắng vào nhóm IB.

• Nghị định 136/2025/NĐ-CP: trao thẩm quyền cho Bộ NN-PTNT và Bộ TN-MT ban hành danh mục các loài động, thực vật nguy cấp, quý, hiếm.

• Thông tư liên tịch 27/2025/TT-BNNPTNT-BTNMT: có hiệu lực từ 1/7/2025, xếp gà lôi trắng vào nhóm IIB.

3. Vấn đề pháp lý trọng tâm

3.1. Nguyên tắc về thời điểm áp dụng pháp luật hình sự

Điều 7 BLHS 2015 quy định: “Trong trường hợp có sự thay đổi pháp luật sau khi hành vi phạm tội được thực hiện thì áp dụng quy định có lợi cho người phạm tội”.
=> Do đó, mặc dù tại thời điểm nuôi, mua, bán (2024 – đầu 2025) gà lôi trắng thuộc nhóm IB, nhưng khi xét xử (8/2025), nó đã chuyển sang nhóm IIB. Như vậy, bị cáo phải được hưởng lợi từ quy định mới.

3.2. Cấu thành tội phạm

• Giai đoạn sơ thẩm: hành vi mua bán gà lôi trắng đủ yếu tố cấu thành tội theo Điều 244 BLHS (thuộc nhóm IB).

• Sau khi Thông tư 27 có hiệu lực: hành vi này chỉ còn có thể bị xem xét theo Điều 234 BLHS. Tuy nhiên:

  • Giá trị giao dịch dưới 10 triệu đồng.

  • Bị cáo chưa từng bị xử phạt hành chính về hành vi tương tự.

  • Không thuộc trường hợp tăng nặng khác.
    → Chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo Điều 234, chỉ có thể xử lý hành chính.

3.3. Xung đột văn bản pháp luật

• Nghị định 84/2021/NĐ-CP (cấp Chính phủ) và Thông tư 27/2025 (cấp Bộ) đồng thời có hiệu lực nhưng quy định khác nhau.

• Về nguyên tắc lex superior derogat legi inferiori (văn bản cấp cao hơn được ưu tiên áp dụng), lẽ ra phải theo Nghị định 84.

• Tuy nhiên, Nghị định 136/2025 đã trao thẩm quyền cho Bộ ban hành danh mục, tức là trao “quyền chuyên ngành”, nên Thông tư 27 được ưu tiên áp dụng trên thực tế.
  → Tạo ra một “khoảng trống pháp lý” khiến việc áp dụng luật trở nên lúng túng.

4. Nhận định về bản án sơ thẩm

• Sai về áp dụng pháp luật: tòa vẫn áp dụng Điều 244 trong khi đối tượng đã không còn thuộc nhóm IB.

• Không oan: bởi tại thời điểm phạm tội, hành vi đúng là vi phạm pháp luật hình sự. Nhưng đến khi xét xử, luật thay đổi theo hướng có lợi → bị cáo không còn phải chịu trách nhiệm hình sự.

• Nguyên nhân sai sót: do thẩm phán và kiểm sát viên không kịp cập nhật văn bản mới; hệ thống văn bản pháp luật ban hành chồng chéo, thiếu thống nhất.

5. Vấn đề nhận thức pháp luật và công tác phổ biến

• Bị cáo Thành khai rằng “không biết nuôi gà lôi trắng là vi phạm pháp luật”. Nguyên tắc chung: không ai được viện lý do không biết luật để thoát tội.

• Tuy nhiên, việc phổ biến và hướng dẫn pháp luật về động vật hoang dã còn hạn chế, ngay cả cán bộ tố tụng còn nhầm lẫn. Điều này đặt ra yêu cầu Nhà nước phải nâng cao hiệu quả tuyên truyền, minh bạch và ổn định trong xây dựng pháp luật.

6. Kết luận và kiến nghị

• Kết luận: Anh Thái Khắc Thành nhiều khả năng sẽ không bị kết tội hình sự sau phúc thẩm, bởi hành vi của anh không còn cấu thành tội phạm theo luật hiện hành. Tuy nhiên, anh vẫn có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.

• Kiến nghị:

  1. Cần rà soát hệ thống văn bản pháp luật để tránh xung đột giữa nghị định và thông tư.

  2. Nâng cao năng lực cập nhật văn bản của thẩm phán, kiểm sát viên, luật sư.

  3. Đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật cho người dân, đặc biệt là vùng nông thôn – nơi nhiều người nuôi, buôn bán động vật rừng mà không nhận thức được rủi ro pháp lý.

  4. Xem xét quy định cơ chế bồi thường hoặc xin lỗi đối với trường hợp bị cáo bị giam giữ sai căn cứ pháp luật do lỗi của cơ quan tiến hành tố tụng.